لعنت خدا بر آنان که به معروف فرمان دهند، و خود آن را واگذارند، و از منکر باز دارند و خود آن را به جا آرند.^[۲]

دين نهادی همواره کوشيده است با مبالغه در تعظيم از انسانهای بزرگ شخصيتهایی فرابشری بسازد و چنان هاله‌ای در گرد سر آنان قرار دهد که هيچ انسانی گمان نزديک شدن به آنان را نکند؟ اما آيا اين خدمتی است يا خيانتی؟ آيا اين انسانهای بزرگ بايد سرمشقهايی برای عمل و زندگی باشند يا تصاويری دست‌نيافتنی و ابدی برای ستايش و پرستش؟ شايد تبليغ پرستش برای عده‌ای نان شود اما خريد آن برای پرستندگان آبی سيراب‌کن نخواهد بود، مگر ...؟ پس چه بايد کرد؟ شايد يک راه همين باشد که «به خود پديدارها» رجوع کنيم. بيش از آنکه به کسانی گوش دهيم که مدح و ذم را در زندگی پيشه ساخته‌اند، به خود کسانی گوش دهيم که چنين شخصيتی يافته‌اند.

ای مردم! به خدا من شما را به طاعتی برنمی‌انگيزم، جزکه خود پيش از شما به گزاردن آن برمی‌خيزم. و شما را از معصيتی باز نمی‌دارم، جزآنکه خود پيش از شما آن را فرو می‌گذارم.^[٣]

امام عصمت خود را به فرشتگان يا خدا يا طبيعت دگرگون‌ناپذير خود نسبت نمی‌دهد و چون پرهيز از گناه و انجام دادن طاعت را مقدور می‌يابد آن را به همگان توصيه می‌کند. به همين دليل کسانی را که به معروف فرمان می‌دهند، اما خود نمی‌کنند ملعون می‌شمارد:   

لعنت خدا بر آنان که به معروف فرمان دهند، و خود آن را واگذارند، و از منکر باز دارند و خود آن را به جا آرند.^[٤]

 با اين وصف، امام رحمت بر گناهکاران را نيز توصيه می‌کند و خشم خودبزرگ‌بينان زاهدنما را نکوهش می‌کند تا شکر بیگناهی خود را (اگر واقعاً بيگناه باشند، که اين طور نيست) با رحمت و عفو و پرده‌پوشی بر گناهان ديگران به جا آورند:

بر کسانی که گناه ندارند و از سلامت دين برخوردارند سزاست که بر گناهکاران و نافرمانان رحمت آرند، و شکر اين نعمت بگزارند، چندانکه اين شکرگزاری آنان را مشغول دارد، و به گفتن عيب مردمان وانگذارد. تا چه رسد به عيبجويی که برادر را نکوهش کند، و به آنچه بدان گرفتار است سرزنش کند. آيا به خاطر ندارد که خدا چگونه بر او بخشيد، و گناهان او را پوشيد — بزرگتر از گناهی که او را بدان مذمت کند — و چگونه او را مذمت کند که خود چنان گناهی کرده است – ليکن پوشيده  و در پرده است –. و اگر چنان گناهی نداشته گناهان ديگری داشته که از آن گناه بزرگتر است؛ و به خدا سوگند، اگر گناهی که کرده بزرگ نيست و گناهی است خُرد، جرأت او را بر زشتی مردمان گفتن، گناهی بزرگتر بايد شمرد.

ای بنده‌ی خدا در گفتن عيب کسی که گناهی کرده است، شتاب مکن! چه، اميد می‌رود که آن گناه را بر او ببخشند، و بر گناه خُرد خويش ايمن مباش! چه، بوَد که تو را بر آن عذاب کنند. پس اگر از شما کسی عيب ديگری را دانست، بر زبان نراند به خاطر عيبی که در خود می‌داند. و شکرِ بر کنار ماندن از گناه او را بازدارد، از آنکه ديگری را که به گناه گرفتار است بيازارد.^[۵]

اما روزگاری خواهد آمد که اسلام از درون تهی و وارونه خواهد شد و اين آزمايشی است از خدا برای مؤمنان. از چه کسی بايد پيروی کرد:

... و اين روزگاری است که در آن رهايی نيابد، جز باايمانی بی‌نام و نشان، گمنام در نظر مردمان. اگر باشد، نشناسندش؛ و اگر نباشد، نپرسندش. اينان چراغهای هدايتند و راهنمايان شَبرَوان بيابان ضلالت. نه فتنه جويند و نه سخن اين را بدان رسانند، و نه زشتی کسی را به گوش اين و آن خوانند. خدا درهای رحمت خود را به روی اينان گشوده است، و سختی عذاب خويش را از آنان برطرف فرموده.

ای مردم! به زودی بر شما روزگاری خواهد آمد که اسلام را از حقيقت آن بپردازند، همچون ظرفی که واژگونش کنند و آن را از آنچه درون دارد تهی سازند. مردم! همانا، خدا شما را پناه داده است، و بر شما ستم روا ندارد؛ اما پناهتان نداده است که در بوته‌ی آزمايشتان در نيارد....^[۶]

و بالاخره به ما می‌آموزد چگونه بنده‌ی خدا باشيم. بنده هيچ‌گاه نمی‌تواند به عمل خود مغرور باشد. بنده بايد هميشه عذرخواه تقصير خود باشد. اين را او به ما می‌آموزد — علی. اين دعای اوست:

خدايا! بر من ببخش آنچه را که از من بدان داناتری، و اگر بدان بازگشتم تو به بخشايش بازگرد – که بدان سزاوار تری – .

خدايا! بر من ببخشا وعده‌هايی را که نهادم و آن را نزد من وفايی نبود؛ و بيامرز آنچه را به زبان به تو نزديکی جستم و دل راه مخالف آن را پيمود.

خدايا! بر من ببخشای نگاههايی را که نبايد، و سخنانی که به زبان رفت و نشايد، و آنچه دل خواست و نبايست، و آنچه بر زبان رفت از ناشايست.^[۷]

 يادداشتها: